یزد، شهری که در دل کویر جای گرفته و با معماری خیره‌کننده‌اش گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند، مملو از بناهای تاریخی است که هرکدام داستانی منحصربهفرد دارند. یکی از این بناهای شگفت‌انگیز، «زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه» است که با نام مرموز خود کنجکاوی بسیاری را برمی‌انگیزد. این بنای خشتی کهن، همچنان در هاله‌ای از افسانه و تاریخ پیچیده شده و باعث شده است که روایت‌های مختلفی درباره کاربری آن شکل بگیرد.
برخی معتقدند که این بنا در گذشته محلی برای حبس و شکنجه اسیران اسکندر مقدونی بوده است، اما از سوی دیگر شواهد تاریخی نشان می‌دهند که این مکان در قرن هشتم هجری ساخته شده و در حقیقت یک مدرسه علمیه بوده است. این اختلاف‌نظرها رازآلودگی این مکان را افزایش داده و آن را به یکی از اسرارآمیزترین بناهای یزد تبدیل کرده است.
در این مقاله، تاریخچه زندان اسکندر، معماری منحصربهفرد آن و تغییرات این بنا در طول قرون مختلف را بررسی خواهیم کرد. همچنین به این پرسش پاسخ خواهیم داد که چرا این بنا امروزه همچنان یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری یزد محسوب می‌شود.
از مدرسه تا افسانه‌ای که حقیقت ندارد
برخلاف آنچه که نام این بنا القا می‌کند هیچ ارتباط مستقیمی با اسکندر مقدونی ندارد. این بنا در قرن هشتم هجری (حدود ۶۳۱ خورشیدی) توسط فردی به نام «ضیاءالدین حسین رضی» ساخته شد و در اصل مدرسه‌ای برای تحصیل علوم دینی بود. بعدها این مدرسه گسترش یافت و به «مدرسه ضیائیه» معروف شد.
اما چگونه نام این بنا بدل به افسانه شد؟ برخی معتقدند که داستانی محلی درباره اینکه اسکندر مقدونی در زمان حمله به ایران گروهی از اسیران را در این محل زندانی کرده که باعث شکل‌گیری این نام شده است. اما از نظر تاریخی هیچ سندی دال بر این ادعا وجود ندارد و این افسانه‌ای بیش نیست. با این حال همین نام و داستان‌های پیرامون آن باعث شده که این بنا یکی از جاذبه‌های مرموز و جذاب یزد باشد.
یادگاری از عصر تیموریان
این بنا یا همان مدرسه ضیائیه یکی از بناهای شاخص معماری سنتی یزد محسوب می‌شود. این بنا با استفاده از خشت خام ساخته شده و یکی از بهترین نمونه‌های معماری کویری ایران است. ویژگی‌های برجسته معماری این بنا عبارت‌اند از:
۱.گنبد آجری با تزئینات خاص
یکی از شاخص‌ترین بخش‌های این بنا گنبد آجری آن است که ارتفاعی حدود ۱۸ متر دارد. این گنبد با معماری خاص خود زیبایی منحصربه‌فردی را به نمایش می‌گذارد. برخلاف بسیاری از بناهای هم‌عصر خود که از کاشی‌کاری‌های رنگارنگ استفاده کرده‌اند این بنا از تزیینات مینی‌مالیستی بهره می‌برد و سادگی آن باعث شده تا اصالت و قدمتش بیشتر به چشم بیاید.
۲. حیاط مرکزی و اتاق‌های اطراف
بنا دارای یک حیاط مرکزی است که در اطراف آن اتاق‌هایی برای اقامت دانشجویان علوم دینی ساخته شده بود. این ساختار الگوی رایج در مدارس اسلامی دوران تیموری بوده است.
۳. سرداب یا چاه مرکزی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این بنا، سردابی در عمق ۲.۵ متری زمین است. گفته می‌شود که این سرداب در گذشته به‌عنوان محلی برای نگهداری کتب ارزشمند یا حتی خنک نگه داشتن آب و غذا استفاده می‌شده است. برخی از محلی‌ها باور دارند که همین سرداب باعث شده است که مردم تصور کنند این مکان در گذشته زندان بوده است.
۴. ورودی‌های ساده اما مستحکم
برخلاف بسیاری از مدارس تاریخی زندان اسکندر ورودی ساده‌ای دارد که فاقد کاشی‌کاری‌های پرزرق‌وبرق است. همین سادگی باعث شده که معماری آن از نظر تاریخی متمایز باشد.
تغییرات این بنا در طول تاریخ
این سازه در طول تاریخ تغییرات مختلفی را تجربه کرده است. در دوران تیموریان این مکان همچنان به‌عنوان یک مدرسه علمیه فعال بود. اما در دوران صفویان به دلیل تغییرات فرهنگی و آموزشی این بنا به‌تدریج متروکه شد. در دوره قاجار، بخشی از آن مرمت شد و به‌عنوان یکی از اماکن تاریخی یزد مورد توجه قرار گرفت.
در سال‌های اخیر، با توجه به اهمیت معماری خشتی یزد و ثبت جهانی این شهر در فهرست میراث یونسکو، این مکان نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. امروزه این بنا یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری یزد است که بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می‌کند.
جاذبه‌های نهفته
1. تجربه معماری خشتی اصیل:
این بنا یکی از بهترین نمونه‌های معماری سنتی یزد است که تجربه‌ای منحصربهفرد از دوران گذشته را برای شما رقم می‌زند.
۲. فضای تاریخی و رازآلود:
اگر به مکان‌های تاریخی با داستان‌های جذاب علاقه‌مند هستید مدرسه ضیائیه با افسانه‌های پیرامونش گزینه‌ای ایده‌آل است.
۳. عکاسی بی‌نظیر:
نورپردازی طبیعی این سازه، ساختار خاص و فضای منحصربهفرد آن فرصت‌های عالی برای عکاسی را فراهم می‌کند.
مدرسه‌ای که زندان نبود!
این زندان یا مدرسه یکی از آثار ارزشمند تاریخی یزد است که با معماری منحصربهفرد خود گردشگران زیادی را جذب می‌کند. اگرچه نام آن یادآور یک زندان تاریخی است، اما در حقیقت این بنا مدرسه‌ای اسلامی بوده که در دوره تیموری ساخته شده است. امروزه این مکان به یکی از نمادهای گردشگری یزد تبدیل شده و با فضای تاریخی و معماری خاصش تجربه‌ای متفاوت برای بازدیدکنندگان رقم می‌زند. اگر به دنبال کشف رازهای تاریخ و لمس معماری خشتی یزد هستید بازدید از این بنا را از دست ندهید!
اگر این مکان بازدید کردید تجربه خود را با ما به اشتراک بگذارید.
سوالات متدوال
این مکان در کجا واقع است؟
هنگامی که شما وارد شهر یزد شدید؛ ابتدا به خیابان امام رفته، سپس به محله قدیمی فهادان بروید، به کوچه رختشوی‌خانه گذر کرده و در نهایت برای بازدید از این سازه جذاب کوچه حمام نو وارد شوید. پیشنهاد بخشی از این مسیر را پیاده بروید؛ زیرا محله فهادان یکی از محلات قدیمی و جالب شهر یزد است که اگر پیاده از آن عبور کنید می‌توانید از بافت سنتی این محله لذت ببرید تا به مقصد برسید.
چه ساعاتی می‌توان از این مکان بازدید کرد؟
این بنا ممکن است با توجه به ایام‌های تعطیل گوناگون بسته باشد اما به‌صورت کلی شما می‌توانید در نیمه نخست سال از ۸ الی ۱۹ و در نیمه دوم سال از ۸ الی ۱۷ به تماشای این سازه تاریخی و دیدنی بروید.
چه جاذبه‌های دیگری در نزدیکی این سازه قرار دارد؟
شما می‌توانید پس از تماشا کردن از بنای تاریخی به سایر مکان‌های نزدیک به آن اعم‌از خانه لاری‌ها، موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده، مسجد جامع یزد، خانه عرب‌زاده‌ها و… بروید. پیشنهاد می‌کنیم ساعت مناسبی را برای بازدید از مدرسه ضیائیه انتخاب کنید تا بتوانید پس از آن به تماشای سایر دیدنی‌های شهر یزد بروید.
چه فصلی برای بازدید از این مکان مناسب است؟
در نظر داشته باشید آب‌وهوای هر منطقه تعیین‌کننده یکی از مهم‌ترین میزان لذت در هر سفر است و پیشنهاد می‌دهیم گرما و سرما را در هر فصل برای سفر در نظر بگیرید. یزد شهری کویری است و به همین علت سفر در فصل تابستان به این شهر را پیشنهاد نمی‌کنیم اما در عوض فصل پاییز و بهار این شهر بسیار دیدنی و تماشایی است.
دیدگاهتان را بنویسید